جابجائی نیروها در تحولات اجتماعی از منظر نهج البلاغه

حکومت امام علی? به عنوان نمونه ای از حکومت اسلامی واقعی بود که تحت رهبری انسان کامل هدایت می شد در عین حال در این حکومت عده ای از اصحاب رسول خدا? و یاران امام که از کارگزاران آن حضرت بودند از امام علی? جدا شده و تبدیل به مخالفان سرسخت آن حضرت شدند و تمام توان خود را برای سرنگونی حکومت او بکار گرفتند و به اصطلاح ریزش کردند. و از طرف دیگر عده ای که رسول خدا? را ندیده بودند و از وابستگان به مخالفان آن حضرت بودند همانند محمد بن ابی بکر به امام پیوسته و تمام تلاش خود را برای دفاع از حکومت آن حضرت به کار گرفتند و در این راه به شهادت رسیدند. سوال اساسی این پژوهش این است که علل جابجایی این نیروها یا به تعبیر دیگر علل این ریزش ها و رویش ها چیست؟ و امام علی? در برخورد با این نیروها چگونه رفتار کرده است؟ این پژوهش که به روش استنادی، تحلیلی انجام گرفته است با بررسی منابع تاریخی و حدیثی به خصوص نهج البلاغه به این نتیجه رسیده است که این ریزش ها به دو شیوه انجام گرفته است. الف: ریزش گروهی از قبیل سران جنگ جمل و نهروان و همراهان آنان، ب: ریزش فردی از قبیل استانداران امام همانند: زیاد بن ابیه، جریر بن عبدالله و . . . هر دو گروه در ریزش و جدایی خود انگیزه های سیاسی، اقتصادی، قبیله ای، فرهنگی و عقیدتی داشته اند که در رهبران آنان انگیزه هایی از قبیل: جاه طلبی، کینه ورزی، حسادت، عادت به رانت خواری، عدم تحمل عدالت امام علی? و . . . وجود داشته و در پیروان آنها بیشتر انگیزه هایی از قبیل: تعصبات قبیله ای، جهالت و نادانی، عدم بصیرت سیاسی، و ضعف دشمن شناسی، عدم قدرت تحلیل شرایط سیاسی و . . . وجود داشته است. با این حال امام علی? در برخورد با این نیروها همیشه خیر و صلاح آنان و امت و نظام اسلامی را مد نظر داشته و تمام تلاش خود را به کار گرفته تا آنان را هدایت کند و در راه رسیدن به این مقصود روشهایی از قبیل: مدارا، مکاتبه، مناظره، ارسال سفیر و ملاقاتهای خصوصی استفاده کرده است. ولی وقتی این روشها جواب نداد و دشمن بر مطالبات بناحق خود اصرار می ورزید و امنیت جامعه و جان و مال مردم و . . . را مورد تعرض قرار داد اقدام به نبرد فیزیکی کرد و تا سرکوب کردن فتنه و عقب نشینی فتنه گران از پای ننشست و در نهایت خود نیز قربانی این نیروها گردید و به شهادت رسید. که صلوات و سلام خدا و ملائکه و انبیاء و صالحان بروح پرفتوح آن امام همام باد. گرچه آن امام بزگوار در این راه به شهادت رسید ولی نمونه ای عملی و عینی از برخورد نظام اسلامی با مخالفان خود را به نمایش گذاشت و برای آیندگان این راه در تاریخ به ارث گذاشت